Điều khoản bất lợi một chiều: Công chứng viên có nên từ chối?
Trong quá trình tiếp nhận hồ sơ công chứng, không ít hợp đồng chứa những điều khoản được soạn thảo theo hướng dồn rủi ro và nghĩa vụ về một phía, làm mất cân bằng nghiêm trọng quyền lợi giữa các bên. Những điều khoản như vậy không chỉ tiềm ẩn nguy cơ tranh chấp mà còn có thể vi phạm nguyên tắc thiện chí, trung thực trong giao kết hợp đồng. Khi phát hiện điều khoản gây bất lợi khi công chứng ở mức độ rõ ràng, công chứng viên có nghĩa vụ xem xét việc từ chối công chứng để bảo đảm an toàn pháp lý. Bài viết phân tích căn cứ pháp luật và các trường hợp từ chối công chứng hợp đồng có điều khoản gây bất lợi rõ ràng cho một bên.
>>> Xem thêm: Công chứng hợp đồng mua bán xe gặp trục trặc, đâu làvăn phòng công chứng xử lý nhanh nhất?
1. Nguyên tắc cân bằng quyền và nghĩa vụ trong hợp đồng
Theo tinh thần của “Bộ luật Dân sự 2015”, hợp đồng là sự thỏa thuận nhằm xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự trên cơ sở tự nguyện, bình đẳng và thiện chí.
“Điều 3 Bộ luật Dân sự 2015” khẳng định nguyên tắc “thiện chí, trung thực” và “tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận nhưng không được trái pháp luật, đạo đức xã hội”. Một hợp đồng dồn toàn bộ rủi ro cho một bên, trong khi bên kia gần như không phải chịu nghĩa vụ tương xứng, có dấu hiệu đi ngược lại các nguyên tắc này.
2. Thế nào là điều khoản gây bất lợi rõ ràng cho một bên?
Điều khoản gây bất lợi khi công chứng là điều khoản mà tại thời điểm giao kết:
Tước bỏ hoặc hạn chế nghiêm trọng quyền cơ bản của một bên;
Áp đặt nghĩa vụ vượt quá khả năng hoặc vượt quá giá trị giao dịch;
Miễn trừ trách nhiệm hoàn toàn cho một bên trong mọi trường hợp;
Tạo lợi thế pháp lý tuyệt đối cho một bên mà không có đối trọng.
Những điều khoản này thường không phản ánh sự cân bằng lợi ích thực chất giữa các chủ thể tham gia hợp đồng.
3. Dấu hiệu nhận biết điều khoản bất lợi trong hồ sơ công chứng
3.1. Điều khoản miễn trừ trách nhiệm tuyệt đối cho một bên
Ví dụ minh họa: “Hợp đồng quy định bên bán không chịu bất kỳ trách nhiệm nào, kể cả khi tài sản không đủ điều kiện pháp lý để giao dịch”.
Điều khoản này đẩy toàn bộ rủi ro pháp lý sang bên mua và làm mất đi bản chất công bằng của giao dịch.
3.2. Điều khoản phạt, bồi thường mang tính áp đặt một chiều
Ví dụ minh họa: “Bên A vi phạm nghĩa vụ sẽ phải chịu phạt gấp nhiều lần giá trị hợp đồng, trong khi bên B vi phạm không phải chịu bất kỳ chế tài nào”.
4. Căn cứ pháp lý để công chứng viên từ chối công chứng
Theo “Điều 44 Luật Công chứng 2024”, công chứng viên có quyền từ chối công chứng nếu hợp đồng, giao dịch có nội dung vi phạm pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội.
Bên cạnh đó, “Điều 7 Luật Công chứng 2024” yêu cầu công chứng viên phải bảo đảm tính hợp pháp, khách quan và an toàn pháp lý của hợp đồng, giao dịch.
Khi điều khoản gây bất lợi khi công chứng ở mức độ rõ ràng và nghiêm trọng, việc chứng nhận hợp đồng có thể dẫn đến hậu quả pháp lý bất lợi cho một bên, từ đó làm mất ý nghĩa phòng ngừa tranh chấp của hoạt động công chứng.
5. Phân biệt điều khoản bất lợi và thỏa thuận bất cân xứng hợp pháp
Không phải mọi thỏa thuận bất cân xứng đều là căn cứ để từ chối công chứng. Cần phân biệt:
Thỏa thuận bất cân xứng hợp pháp: các bên tự nguyện, hiểu rõ hậu quả pháp lý và không vi phạm điều cấm;
Điều khoản gây bất lợi rõ ràng: xâm phạm quyền cơ bản, trái nguyên tắc thiện chí, có dấu hiệu lạm dụng vị thế của một bên.
Chỉ trường hợp thứ hai mới là căn cứ để từ chối công chứng.
6. Hậu quả pháp lý nếu vẫn công chứng hợp đồng có điều khoản bất lợi
Nếu hợp đồng vẫn được công chứng trong khi có điều khoản gây bất lợi khi công chứng:
Điều khoản đó có thể bị Tòa án tuyên vô hiệu;
Văn bản công chứng có nguy cơ bị hủy một phần hoặc toàn bộ;
Phát sinh trách nhiệm bồi thường nếu gây thiệt hại cho bên yếu thế.
Trong một số trường hợp, công chứng viên có thể bị xem xét trách nhiệm nghề nghiệp nếu không thực hiện đúng nghĩa vụ kiểm tra, giải thích.
Kết luận
Từ chối công chứng hợp đồng có điều khoản gây bất lợi rõ ràng cho một bên không phải là sự can thiệp vào quyền tự do thỏa thuận, mà là biện pháp cần thiết để bảo đảm tính công bằng và an toàn pháp lý của giao dịch. Việc nhận diện đúng điều khoản gây bất lợi khi công chứng giúp phòng ngừa tranh chấp, bảo vệ bên yếu thế và giữ vững vai trò của công chứng như một cơ chế kiểm soát rủi ro pháp lý trong đời sống dân sự.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
