Lợi dụng người cao tuổi khi ký hợp đồng: Công chứng viên phải làm gì?
Trong thực tiễn công chứng, người cao tuổi là nhóm chủ thể dễ bị tổn thương, đặc biệt trong các giao dịch liên quan đến nhà đất và tài sản có giá trị lớn. Không ít trường hợp, hợp đồng được lập ra với hình thức hợp pháp nhưng tiềm ẩn dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi công chứng nhằm chiếm đoạt tài sản. Khi xuất hiện nghi vấn về sự tự nguyện, nhận thức hoặc mục đích giao dịch, công chứng viên không chỉ có quyền mà còn có nghĩa vụ từ chối công chứng. Bài viết phân tích các căn cứ pháp lý và dấu hiệu nhận diện việc từ chối công chứng hợp đồng có dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi để chiếm đoạt tài sản.
>>> Xem thêm: Văn phòng công chứng có hỗ trợ công chứng ngoài giờ hành chính không?
1. Người cao tuổi và yêu cầu bảo vệ đặc biệt trong giao dịch dân sự
Theo “Luật Người cao tuổi 2009”, người cao tuổi là người từ đủ 60 tuổi trở lên và được Nhà nước, xã hội, gia đình tôn trọng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp.
Trong giao dịch dân sự, dù người cao tuổi không mặc nhiên bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, nhưng độ tuổi, tình trạng sức khỏe, khả năng nhận thức là những yếu tố cần được xem xét kỹ để bảo đảm ý chí tự nguyện và sự minh mẫn khi xác lập hợp đồng.
2. Thế nào là hợp đồng có dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi?
Hợp đồng bị xem là có dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi công chứng khi:
Người cao tuổi không hiểu rõ nội dung, hậu quả pháp lý của hợp đồng;
Có sự chênh lệch rõ rệt về lợi ích giữa các bên;
Có dấu hiệu dụ dỗ, ép buộc, che giấu thông tin;
Giao dịch làm mất hoặc giảm nghiêm trọng tài sản thiết yếu của người cao tuổi.
Những hợp đồng này thường mang vỏ bọc “tự nguyện” nhưng bản chất là xâm phạm quyền sở hữu hợp pháp.
3. Các dấu hiệu nhận diện thường gặp trong hồ sơ công chứng
3.1. Người cao tuổi không làm chủ được nội dung hợp đồng
Ví dụ minh họa: “Người cao tuổi ký hợp đồng chuyển nhượng toàn bộ nhà đất nhưng không đọc được nội dung, không giải thích được quyền và nghĩa vụ của mình khi được hỏi”.
Đây là dấu hiệu nghiêm trọng cho thấy ý chí giao kết có thể không tự nguyện.
3.2. Giao dịch tặng cho, chuyển nhượng với giá bất thường
Ví dụ minh họa: “Hợp đồng chuyển nhượng nhà đất của người cao tuổi được lập với giá rất thấp so với giá thị trường, bên nhận là người không có quan hệ huyết thống hoặc mới quen biết”.
Sự bất thường về giá trị là căn cứ quan trọng để công chứng viên xem xét từ chối.
3.3. Có người thứ ba chi phối toàn bộ quá trình giao dịch
Nhiều trường hợp, người cao tuổi không trực tiếp trao đổi mà mọi thông tin, hồ sơ đều do một người khác cung cấp, giải thích và thúc đẩy ký kết.
4. Căn cứ pháp lý để công chứng viên từ chối công chứng
Theo “Điều 44 Luật Công chứng 2024”, công chứng viên được quyền từ chối công chứng nếu có căn cứ cho rằng hợp đồng, giao dịch vi phạm pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội.
Bên cạnh đó, “Điều 7 Luật Công chứng 2024” yêu cầu công chứng viên bảo đảm tính tự nguyện, minh mẫn và hợp pháp của giao dịch. Việc công chứng hợp đồng có dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi công chứng sẽ trực tiếp vi phạm nguyên tắc này.
Ngoài ra, “Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015” quy định giao dịch dân sự chỉ có hiệu lực khi chủ thể hoàn toàn tự nguyện và có năng lực hành vi dân sự phù hợp.
5. Trách nhiệm thẩm tra và phòng ngừa rủi ro của công chứng viên
Khi phát hiện dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi, công chứng viên cần:
Trao đổi trực tiếp, độc lập với người cao tuổi;
Giải thích rõ nội dung và hậu quả pháp lý của hợp đồng;
Yêu cầu bổ sung người làm chứng hoặc tài liệu y tế khi cần thiết;
Từ chối công chứng nếu không bảo đảm điều kiện tự nguyện, minh mẫn.
Việc từ chối trong trường hợp này không phải là cản trở giao dịch, mà là biện pháp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người yếu thế.
6. Hậu quả pháp lý nếu vẫn công chứng hợp đồng có dấu hiệu lợi dụng
Nếu hợp đồng có dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi công chứng vẫn được công chứng, các hậu quả có thể phát sinh:
Giao dịch bị Tòa án tuyên vô hiệu do bị lừa dối hoặc cưỡng ép;
Văn bản công chứng có thể bị hủy;
Tài sản được hoàn trả cho người cao tuổi;
Công chứng viên có thể bị xem xét trách nhiệm nghề nghiệp nếu có lỗi.
Kết luận
Từ chối công chứng hợp đồng có dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi để chiếm đoạt tài sản là yêu cầu pháp lý và đạo đức nghề nghiệp bắt buộc trong hoạt động công chứng. Việc nhận diện kịp thời các dấu hiệu lợi dụng người cao tuổi công chứng không chỉ giúp ngăn chặn hành vi chiếm đoạt tài sản trá hình mà còn khẳng định vai trò của công chứng viên như một “lá chắn pháp lý” bảo vệ người yếu thế trong xã hội. Tuân thủ nguyên tắc này chính là nền tảng bảo đảm tính nhân văn và an toàn pháp lý của hoạt động công chứng.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
